Участник:Бакова Зера Хачимовна

Материал c сайта НП «Викимедиа РУ»
Перейти к навигации Перейти к поиску

Категория: Преподаватели Кабардино-Балкарского государственного университета им. Х. М. Бербекова


ГЯУРГИЕВ ХАТИКА ЗАКИРАЕВИЧ (Джаурджий ХьэтIыкъэ Зэчрей и къуэ) (20. 12.1929, с. Арик (Терский район КБР) – 26. 03. 2001, г. Нальчик, КБР Кабардинец, РФ)

            ГЯУРГИЕВ, Хатика Закираевич – ученый-языковед, педагог, методист, кандидат филологических наук. Заслуженный учитель КБАССР.

В 1951 году окончил Кабардинский государственный Педагогический институт. Научно-педагогической деятельностью занимался около 50 лет. Был ассистентом кафедры кабардинского языка Кабардино-Балкарского педагогического института (1951–1952 гг.), директором и преподавателем русского языка в Арикской средней школе (1952–1954 гг.).

С 1954 г. по 1956 г. учился в аспирантуре. Затем работал методистом (1954–1956 гг.) и директором института усовершенствования учителей КБАССР (1956–1957 гг.), заведующим Кабардино – Балкарской лабораторией научно-исследовательского института национальных школ министерства просвещения РСФСР (1972–1980 гг.), директором Нальчикского педагогического училища (1980–1990 гг.). С 1990 г. был ведущим научным сотрудником Кабардино – Балкарского филиала Института национальных проблем.

Гяургиев Х. З. издал около 100 научных работ. Среди них монографии «Наречие в кабардино-черкесском языке», «Методика изучения пунктуации», «Методика обучения кабардинской орфографии», «Учебник кабардинского языка», «Учебник кабардинского языка для средних учебных заведений», «Учебник кабардинского языка для 4 класса», «Методические указания к учебнику кабардинского языка для 4 класса», «Дидактический материал к учебнику кабардино-черкесского языка для 5 класса», «Программы по кабардино – черкесскому языку и литературе для 5–11 классов», «Методика преподавания кабардинского языка в старших классах», «Справочник по кабардинскому языку для учащихся 5 – 11 классов», «Школьный русско-кабардинский словарь». Является соавтором Словаря кабардино – черкесского языка. За заслуги в области педагогических наук награжден медалью К.Д. Ушинского, медалью «За доблестный труд», значками «Отличник народного просвещения РСФСР», «Отличник просвещения СССР».

Учебники и учебно-методические пособия Гяургиева Х.З.

1. Джаурджий Хь.З., Елберд Хь.У. Адыгэбзэ учебник. - Нальчик, 1957, н. 144 2. Джаурджий Хь.З., Елберд Хь.У. Адыгэбзэ учебник. 6-нэ къыдэкIыгъуэ - Нальчик, 1959. 3. Джаурджий Хь.З., Елберд Хь.У. Адыгэбзэ учебник. Грамматикэ, тхэкIэ, псалъэкIэм зиужьын. ПэщIэдзэ школым и 4-нэ классым папщIэ. – Нальчик, 1960. 4. Джаурджий Хь. З. УрысыбзэкIэ щеджэ адыгэ школхэм я программэхэр. Адыгэбзэмрэ къэбэрдей-черкес литературэмкIэ 5-8-нэ классхэм папщIэ. – Нальчик, 1960, н.72 5. Джаурджий Хь.З., КIэрэф М.Ж. Адыгэбзэ орфорграфиемрэ пунктуацэмкIэ лэжьыгъэхэр. – Нальчик, 1965 6. Джаурджий Хь.З. АдыгэбзэмкIэ методическэ чэнджэщхэр, 4-нэ класс. – Нальчик, «Эльбрус», 1972, н. 77 7. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ орфорграфиемкIэ лэжьыгъэхэр (ЕгъэджакIуэхэм папщIэ). – Нальчик, «Эльбрус», 1973, н.113 8. Джаурджий Хь.З. Мыадыгэ школым и IV–VIII классхэм папщIэ программахэр (Адыгэбзэмрэ Къэбэрдей литературэмрэ). – Нальчик, «Эльбрус», 1973, н.57 9. Джаурджий Хь.З., КIэрэф М.Ж. Ситаксисымрэ пунктуацэмкIэ лэжьыгъэхэр. – Нальчик, 1975, н.116 10. Джаурджий Хь.З. АдыгэбзэмкIэ методическэ чэнджэщхэр, 4-нэ класс. 2-нэ къыдэкIыгъуэ, зыщIыгъужауэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1976, н.91 11. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 4-нэ классым папщIэ учебник – Нальчик, «Эльбрус», 1976, н.152 12. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 4-нэ классым папщIэ учебник – Нальчик, «Эльбрус», 1977, н. 184 13. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэр зэраджын методикэ. Япэ Iыхьэ. Класс ищхьэхэм щылажьэ егъэджакIуэхэм папщIэ пособие. – Нальчик, «Эльбрус», 1977, н.146 14. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэр зэраджын методикэ. ЕтIуанэ Iыхьэ. Класс ищхьэхэм щылажьэ егъэджакIуэхэм папщIэ пособие. – Нальчик, «Эльбрус», 1979, н.118 15. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэр еплIанэ классым. – Нальчик, «Эльбрус», 1984, н. 88 16. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 4-нэ классым папщIэ учебник – Нальчик, «Эльбрус», 1984, н. 184 17. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэр зэраджын методикэ. ЕтIуанэ Iыхьэ. Класс ищхьэхэм щылажьэ егъэджакIуэхэм папщIэ пособие. ЕтIуанэ къыдэкIыгъуэ, хэлэжьыхьыжауэ икIи щIыгъужауэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1985, н.332 18. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 4-нэ классым папщIэ учебник Еянэ къыдэкIыгъуэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1988, н.182 19. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. Япэ Iыхьэ. – Нальчик, Нарт, 1991, н. 272 20. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. ЕтIуанэ Iыхьэ. IэщIагъэ щызэрагъэгъуэт курыт еджапIэхэмрэ школ класс щхьэхуэхэу адыгэбзэр программэ хэхакIэ куууэ зыджхэмрэ папщIэ учебник. ЕтIуанэ къыдэкIыгъуэ, хэлэжьыхьыжауэ икIи щIыгъужауэ. – Нальчик, 1992, н. 240 21. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. АдыгэбзэмкIэ методическэ чэнджэщхэр, 5-нэ класс. – Нальчик, «Эльбрус», 1992, н.136 22. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. V–ХI классхэм папщIэ программахэр (Адыгэбзэмрэ литературамрэ). - Нальчик, «Эльбрус», 1993, н.138 23. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэр зэрадж методикэ. 5-9-нэ классхэм щезыгъаджэхэм папщIэ. ЕтIуанэ къыдэкIыгъуэ, хэлэжьыхьыжауэ икIи щIыгъужауэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1994, н.328 24. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. Япэ Iыхьэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1995, н.288 25. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. ЕтIуанэ Iыхьэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1995, н.240 26. Джаурджий Хь.З., Адыгэбзэ. – Нальчик, 1996, н. 270 27. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. 5-нэ классым папщIэ тхылъ. – Нальчик, «Эльбрус», 1996, н. 270 28. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. АдыгэбзэмкIэ методическэ чэнджэщхэр, 5-нэ класс. – Нальчик, «Эльбрус», 1998, н. 136 29. Джаурджий Хь.З., Адыгэбзэ пэжырытхэмкIэ лэжьыгъэхэр. Курыт еджапIэхэм папщIэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1998, н. 328 30. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. АдыгэбзэмкIэ еджалъэм щIыгъу лэжьыгъэхэр. – Нальчик, «Эльбрус», 1998, н.110 31. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 5-нэ классым папщIэ учебник Ещанэ къыдэкIыгъуэ, елэжьыжауэ. – Нальчик, «Эльбрус», 1999, 269н. 32. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ орфографием зэрыхураджэ методикэ. Курыт школым и 5-11 классхэм щезыгъаджэхэм папщIэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2001, н. 156 33. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 5-нэ классым папщIэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2002, н. 270 34. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэ. 5-нэ класс. Етхуанэ къыдэкIыгъуэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2007, н. 272 35. Джаурджий Хь.З., Нагъыщэ гъэувыкIэм зэрыхурагъаджэ методикэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2007, н.192 36. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. Япэ Iыхъэ. 11 кл., IэщIагъэ щызэрагъэгъуэт еджапIэхэм адыгэбзэр нэхъ куууэ зэрырагъэдж учебник. Ещанэ къыдэкIыгъуэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2008, н. 304 37. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь.Е. Адыгэбзэ. ЕтIуанэ Iыхъэ. 11 кл., IэщIагъэ щызэрагъэгъуэт еджапIэхэм адыгэбзэр нэхъ куууэ зэрырагъэдж учебник. Ещанэ къыдэкIыгъуэ. – Нальчик, «Эльбрус», 2008, н. 256 38. Джаурджий Хь.З. АдыгэбзэмкIэ щIэныгъэ зэрырагъэгъуэт стандартхэр. Нальчик, Издательство М. и В. Котляровых, 2009. 39. Гяургиев Х.З. Наречие в кабардино-черкесском языке. – Нальчик, 1963, 132с. (на русском языке) 40. Гяургиев Х.З. Сукунов Х.Х. Школьный русско-кабардинский словарь. – Нальчик, Нарт, 1991, 320с. 41. Адыгэбзэ псалъалъэ (Соавтор). М., «Дигора», 1999

Статьи Гяургиева Х. З. по проблемам изучения кабардинского языка и методики его преподавания

1. Гяургиев Х.З., Дзасежев Х.Е. Структура в кабардинском языке // В кн.: В помощь учителю. Сборник методических статьей. Выпуск 13. – Нальчик, 1952, с.49-63. 2. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь. Е. ГрамматикэщIэм и IуэхукIэ // Ленин гъуэгу, 1958, июлым и 26 3. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь. Е. Псалъэм и зэхэлъыкIэр // В кн.: «Сборник статей» карачаево-черкесского Гос. пединститута Вып. 2. – Нальчик, 1959, с.147-160 4. Джаурджий Хь.З. ЕгъэджакIуэхэм я щIэныгъэм хагъахъуэ // Ленин гъуэгу, 1963, февралым и 20 5. Джаурджий Хь.З., Рудич П. ДэIэпыкъуэгъуфI // Ленин гъуэгу, 1964, февралым и 5 6. Гяургиев Х.З., Рудич П. Мастерская педагогического труда // Кабардино-Балкарская правда, 1964 7. Джаурджий Хь.З. Мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэху // Ленин гъуэгу, 1968, апрелым и 28 8. Джаурджий Хь.З. «АдыгэбзэмкIэ IV классым» и тхылъымкIэ зэрегъэджэн хуейр //Ленин гъуэгу, 1970, июным и 18 9. Джаурджий Хь.З. КъалэныщIэхэр къалъытэу // Ленин гъуэгу, 1970, апрелым и 22 10. Джаурджий Хь.З. Орфографическэ псалъалъэ // Ленин гъуэгу, 1970, ноябрым и 17 11. Джаурджий Хь.З. ЕгъэджакIуэхэр зэдоIэпыкъу // Ленин гъуэгу, 1972, апрелым и 12 12. Джаурджий Хь.З. IуэхущIапIэщIэм и къалэнхэр // Ленин гъуэгу, 1972, декабрым и 19 13. Джаурджий Хь.З. Псалъэ зэпхар еплIанэ классым зэрыщаджыр // Ленин гъуэгу, 1973 14. Джаурджий Хь.З. Нагъыщэ гъэувыкIэм папщIэ. ЕгъэджакIуэм и дэIэпыкъуэгъу // Ленин гъуэгу,1974 мартым и 26. 15. Гяургиев Х.З. Русский язык в национальной школе // Кабардино-Балкарская правда, 1974, №13 16. Джаурджий Хь.З. Тхыбзэмрэ нагъыщэмрэ. ЕгъэджакIуэм папщIэ // Iуащхьэмахуэ, 1975, н.75-77. 17. Джаурджий Хь.З. ТхэкIэ тэмэмымкIэ хабзэхэмрэ зи тхыкIэм гугъу дехъ псалъэхэмрэ // Ленин гъуэгу, 1975, майм и 6. 18. Джаурджий Хь.З. Пунктуацэр 4 классым зэрыщаджын хуейм теухуауэ // Ленин гъуэгу, 1976, январым и 4 19. Гяургиев Х.З. Пособие для учителей // Кабардино-Балкарская правда, 1978, 29 мая 20. Джаурджий Хь.З. КъалэныщIэхэр къытпэщытщ // Ленин гъуэгу, 1981, майм и 15 21. Джаурджий Хь.З. Догугъу // Ленин гъуэгу, 1983, февралым и 24 22. Гяургиев Х.З. Мы готовим учителей // Кабардино-Балкарская правда, 1983, 30 июня 23. Джаурджий Хь.З. ГуашIэдэкIкIэ гъэнщIа гъуэгуанэ. //Iуащхьэмахуэ, 1984, н.63-68. 24. Джаурджий Хь.З. ЕгъэджакIуэ IэщIагъэр хъарзынэщ // Ленин гъуэгу, 1986, июлым и 3 25. Джаурджий Хь.З., Дзасэжь Хь. Щыуагъэншэу дывгъатхэ // Ленин гъуэгу, 1987, октябрым и 6 26. Джаурджий Хь.З. ЩIэм тету // Ленин гъуэгу, 1988, апрелым и 30 27. Джаурджий Хь.З. ЕгъэджакIуэ IэщIагъэр къыхэпхэмэ…. // Ленин гъуэгу, 1989, июным и 30 28. Джаурджий Хь., Багъ П. Адыгэбзэ пэжырытхэм теухуауэ // Ленин гъуэгу, 1990, январым и 9. 29. Джаурджий Хь.З. И хабзэхэр къагъэсэбэпыпхъэщ // Ленин гъуэгу, 1990, июным 16. 30. Джаурджий Хь.З. Анэдэлъхубзэмрэ еджапIэхэмрэ // Ленин гъуэгу, 1990, сентбрым и 11. 31. Джаурджий Хь.З. Сабийхэм папщIэ // Адыгэ псалъэ. 1991, апрелым и 3, 4. 32. Джаурджий Хь.З. Сэ вжесIэну сыхуейт // Iуашхьэмахуэ, 1991 № 4, н.69-72. 33. Джаурджий Хь.З. ГъэтIылъыпIэ зимыIэ Iуэхухэр // Адыгэ псалъэ, 1992, мартым и 11. 34. Джаурджий Хь.З. Сабийхэм папщIэ // Адыгэ псалъэ. 1992, апрелым и 3. 35. Джаурджий Хь.З. ЕгъэджакIуэ щыпкъэ // Ленин гъуэгу, 1992, ноябрым и 4 36. Джаурджий Хь.З. Адыгэ алфавитым папщIэ иджыри зэ // Адыгэ псалъэ, 1993, февралым и 16. 37. Дзасэжь Хь.Е., Джаурджий Хь.З. Бзэм и хабзэмрэ щхьэзыфIэфIыгъэмрэ щызэмызэгъым // Адыгэ псалъэ, 1993, февралым и 19 38. Джаурджий Хь.З. Гъуэгуанэ гукъинэж // Адыгэ псалъэ, 1996, декабрым и 20. 39. Гяургиев Х.З. Хранитель родного языка (к 75-летию со дня рождения Н.А.Багова). Кабардино-Балкарская правда, 1996, 27 декабря 40. Джаурджий Хь.З. Адыгэбзэр зэрагъэдж тхылъхэр. Дигу зыхуэныкъуэхэр, ныкъусаныгъэхэр, чэнджэщхэр. ЕгъэджакIуэхэм я август зэIущIэм ирихьэлIэу // Адыгэ псалъэ, 1998, августым и 26-27 41. Джаурджий Хь.З. Хабзэмрэ абы и зехьэкIэмрэ // Адыгэ псалъэ, 1998, сентябрым и 9 42. Джаурджий Хь.З. Лъэпкъ школ. Дауэ абы зэрызиужьыр? // Адыгэ псалъэ, 1998, октябрым и 6. 43. Джаурджий Хь.З. Пэжырытхэм хуегъэджэн // Адыгэ псалъэ, 1998, сентябрым и 17; октябрым и 22; ноябрым и 11; ноябрым и 17; ноябрым и 18; 44. Джаурджий Хь.З. Бзэр егъэщIэнымрэ грамматикэр егъэджынымрэ // Адыгэ псалъэ, 1999, майм и 14


Автор статьи: БАКОВА Зера Хачимовна, доктор филологических наук, профессор 15. 11. 2021